Weberci Yaklaşımla Günümüz Türkiyesi Üzerine!

Ünlü sosyal bilimci Max Weber'in (1864 - 1920) yaygın olarak bilinen (ama üzerinde yaygın olarak düşünülmeyen!) bürokrasi yaklaşımı, yönetimin rasyonalize edilmesi (ussallaştırılması) ve meşru bir temele oturtulması açısından büyük önem taşır. Modernleşme (ki özünde kapitalistleşmenin belirli bir aşamadaki dışa vurumudur) ile birlikte, bireysel ve kolektif ölçeklerde, yeni zihniyet yapıları ortaya çıkar. Yönetimlerin bu yeni duruma uygun etkili sistemler olarak yapılanmaları kaçınılmaz hale gelir. Bunun için Weber, yönetimde gayri şahsi ilişkiler, yazılılık/kayıtlılık, belirgin ve kurallı hiyerarşi (sıradüzen), liyakat (görevlilerin işe yeterliği) gibi niteliklerin ön plana çıktığını ve/veya çıkması gerektiğini söyler. **** Osmanlı - Türk modernleşmesi, bir bakıma, egemenlik sistemini yeni koşullara uygun olarak tahkim etmek isteyenlerin, biraz geç kalmış bir modernleşme atağına kalkışıp, 'Dünya Sistemi' olarak gelişimini büyük ölçüde tamamlamış kapitalist egemenlik (emperyalizm) koşullarında, devlet yönetimini rasyonalize ederek, egemen bir siyasal varlık olarak kalma yöneliminin (toplumsal etkileri/sonuçları düşünüldüğünde) trajik hikayesini anlatır. Bu süreç içinde yönetimi rasyonalize etmeye dönük çeşitli reformlar yapılmış; Osmanlı ıslahatlarını Cumhuriyet reformları, 1960'lardan itibaren Batı merkezli yönlendirme faaliyetinin ürünü olan "idari reform" ve nihayet 1980'lerle birlikte de "yapısal uyarlama reformları" izlemiştir. Sonuçta şöyle ya da böyle, şu ya da bu ölçüde bir yönetsel rasyonellik sağlanmıştır. Peki şimdilerde ne olmaktadır? Şimdilerde devlet aygıtı rasyonelleştirilmiş bir yönetsel düzenek olma niteliğini hızla kaybetmektedir. Yönetimde ilişkiler olabildiğine şahsi, olabildiğine partizancadır, yazılılık/kayıtlılık oldukça 'esnek' hale gelmiştir, liyakat, objektiflik gibi nitelikler ortadan kalkmıştır. ****   Weber, yönetimlerin rasyonelleştirilmesini salt iyi ve etkili işlemeleri için gerekli bulmuyordu; yönetimlerin toplumsal meşruluğu için de elzem görüyordu. Zira kendisi 'düzen adamı'ydı! Sonuç: Osmanlı - Türk modernleşmesi süreci bir kerte yaratmışsa bu yönetim tarzı sürdürülemez! Yaratmamışsa da Katar, Suudi Arabistan, Yemen kalibresinde bir ülke olmaya hazır olmak lazım!